महर्षि वाल्मीकि रामायण अयोध्याकाण्ड सर्ग 105
Maharishi Valmiki Ramayan Ayodhya Kand Sarg 105
तत: पुरुषसिंहानां वृतानां तै: सुहृद्गणै: ।
शोचतामेव रजनी दु:खेन व्यत्यवर्त्तत ।। २.१०५.१ ।।
रजन्यां सुप्रभातायां भ्रातरस्ते सुहृद्वृता: ।
मन्दाकिन्यां हुतं जप्यं कृत्वा राममुपागमन् ।। २.१०५.२ ।।
तूष्णीं ते समुपासीना न कश्चित्किञ्चिदब्रवीत् ।
भरतस्तु सुहृन्मध्ये रामं वचनमब्रवीत् ।। २.१०५.३ ।।
सान्त्विता मामिका माता दत्तं राज्यमिदं मम ।
तद्ददामि तवैवाहं भुङ्क्ष्व राज्यमकण्टकम् ।। २.१०५.४ ।।
महतेवाम्बुवेगेन भिन्न: सेतुर्जलागमे ।
दुरावारं त्वदन्येन राज्यखण्डमिदं महत् ।। २.१०५.५ ।।
गतिं खर इवाश्वस्य तार्क्ष्यस्येव पतत्ऺित्रण: ।
अनुगन्तुं न शक्तिर्मे गतिं तव महीपते ।। २.१०५.६ ।।
सुजीवं नित्यशस्तस्य य: परैरुपजीव्यते ।
राम तेन तु दुर्जीवं य: परानुपजीवति ।। २.१०५.७ ।।
यथा तु रोपितो वृक्ष: पुरुषेण विवर्द्धित: ।
ह्रस्वकेन दुरारोहो रूढस्कन्धो महाद्रुम: ।। २.१०५.८ ।।
स यथा पुष्पितो भूत्वा फलानि न विदर्शयेत् ।
स तां नानुभवेत्प्रीतिं यस्य हेतो: प्ररोपित: ।। २.१०५.९ ।।
एषोपमा महाबाहो तमर्थं वेत्तुमर्हसि ।
यदि त्वमस्मान् वृषभो भर्त्ता भृत्यान्न शाधि हि ।। २.१०५.१० ।।
श्रेणयस्त्वां महाराज पश्यन्त्वग्र्याश्च सर्वश: ।
प्रतपन्तमिवादित्यं राज्ये स्थितमरिन्दमम् ।। २.१०५.११ ।।
तवा ऽनुयाने काकुत्स्थ मत्ता नर्दन्तु कुञ्जरा: ।
अन्त:पुरगता नार्यो नन्दन्तु सुसमाहिता: ।। २.१०५.१२ ।।
तस्य साध्वित्यमन्यन्त नागरा विविधा जना: ।
भरतस्य वच: श्रुत्वा रामं प्रत्यनुयाचत: ।। २.१०५.१३ ।।
तमेवं दु:खितं प्रेक्ष्य विलपन्तं यशस्विनम् ।
राम: कृतात्मा भरतं समाश्वासय दात्मवान् ।। २.१०५.१४ ।।
नात्मन: कामकारो ऽस्ति पुरुषो ऽयमनीश्वर: ।
इतश्चेतरतश्चैनं कृतान्त: परिकर्षति ।। २.१०५.१५ ।।
सर्वे क्षयान्ता निचया: पतनान्ता: समुच्छ्रया: ।
संयोगा विप्रयोगान्ता मरणान्तं च जीवितम् ।। २.१०५.१६ ।।
यथा फलानां पक्वानां नान्यत्र पतनाद्भयम् ।
एवं नरस्य जातस्य नान्यत्र मरणाद्भयम् ।। २.१०५.१७ ।।
यथागारं दृढस्थूणं जीर्णं भूत्वा ऽवसीदति ।
तथैव सीदन्ति नरा जरामृत्युवशङ्गता: ।। २.१०५.१८ ।।
अत्येति रजनी या तु सा न प्रतिनिवर्त्तते ।
यात्येव यमुना पूर्णा समुद्रमुदकाकुलम् ।। २.१०५.१९ ।।
अहोरात्राणि गच्छन्ति सर्वेषां प्राणिनामिह ।
आयूंषि क्षपयन्त्याशु ग्रीष्मे जलमिवांशव: ।। २.१०५.२० ।।
आत्मानमनुशोच त्वं किमन्यमनुशोचसि ।
आयुस्ते हीयते यस्य स्थितस्य च गतस्य च ।। २.१०५.२१ ।।
सहैव मृत्युर्व्रजति सह मृत्युर्निषीदति ।
गत्वा सुदीर्घमध्वानं सहमृत्युर्निवर्तते ।। २.१०५.२२ ।।
गात्रेषु वलय: प्राप्ता: श्वेताश्चैव शिरोरुहा: ।
जरया पुरुषो जीर्ण: किं हि कृत्वा प्रभावयेत् ।। २.१०५.२३ ।।
नन्दन्त्युदित आदित्ये नन्दन्त्यस्तमिते रवौ ।
आत्मनो नावबुध्यन्ते मनुष्या जीवितक्षयम् ।। २.१०५.२४ ।।
हृष्यन्त्यृतुमखं दृष्ट्वा नवं नवमिहागतम् ।
ऋतूनां परिवर्त्तेन प्राणिनां प्राणसंक्षय: ।। २.१०५.२५ ।।
यथा काष्ठं च काष्ठं च समेयातां महार्णवे ।
समेत्य च व्यपेयातां कालमासाद्य कञ्चन ।। २.१०५.२६ ।।
एवं भार्याश्च पुत्राश्च ज्ञातयश्च घनानि च ।
समेत्य व्यवधावन्ति ध्रुवो ह्येषां विनाभव: ।। २.१०५.२७ ।।
नात्र कश्चिद्यथाभावं प्राणी समभिवर्त्तते ।
तेन तस्मिन्न सामर्थ्यं प्रेतस्यास्त्यनुशोचत: ।। २.१०५.२८ ।।
यथा हि सार्थं गच्छन्तं ब्रूयात् कश्चित् पथि स्थित: ।
अहमप्यागमिष्यामि पृष्ठतो भवतामिति ।। २.१०५.२९ ।।
एवं पूर्वैर्गतो मार्ग: पितृपैतामहो ध्रुव: ।
तमापन्न: कथं शोचेद्यस्ऺय नास्ति व्यतिक्रम: ।। २.१०५.३० ।।
वयस: पतमानस्य स्रोतसो वा ऽनिवर्तिन: ।
आत्मा सुखे नियोक्तव्य: सुखभाज: प्रजा: स्मृता: ।। २.१०५.३१ ।।
धर्मात्मा स शुभै: कृत्स्नै: क्रतुभिश्चाप्तदक्षिणैः ।
धूतपापो गत: स्वर्गं पिता न: पृथिवीपति: ।। २.१०५.३२ ।।
भृत्यानां भरणात् सम्यक् प्रजानां परिपालनात् ।
अर्थादानाच्च धर्मेण पिता नस्त्रिदिवं गत: ।। २.१०५.३३ ।।
कर्मभिस्तु शुभैरिष्टै: क्रतुभिश्चाप्तदक्षिणै: ।
स्वर्गं दशरथ: प्राप्त: पिता न: पृथिवीपति: ।। २.१०५.३४ ।।
इष्ट्वा बहुविधैर्यज्ञैर्भोगांश्चावाप्य पुष्कलान् ।
उत्तमं चायुरासाद्य स्वर्गत: पृथिवीपति: ।। २.१०५.३५ ।।
आयुरुत्तममासाद्य भोगानपि च राघव: ।
स न शोच्य: पिता तात: स्वर्गत: सत्कृत: सताम् ।। २.१०५.३६ ।।
स जीर्णं मानुषं देहं परित्यज्य पिता हि न: ।
दैवीमृद्धिमनुप्राप्तो ब्रह्मलोकविहारिणीम् ।। २.१०५.३७ ।।
तं तु नैवंविध: कश्चित् प्राज्ञ: शोचितुमर्हति ।
तद्विधो यद्विधश्चापि श्रुतवान् बुद्धिमत्तर: ।। २.१०५.३८ ।।
एते बहुविधा: शोका विलापरुदिते तथा ।
वर्जनीया हि धीरेण सर्वावस्थासु धीमता ।। २.१०५.३९ ।।
स स्वस्थो भव माशोचीर्यात्वा चावस तां पुरीम् ।
तथा पित्रा नियुक्तो ऽसि वशिना वदतां वर ।। २.१०५.४० ।।
यत्राहमपि तेनैव नियुक्त: पुण्यकर्मणा ।
तत्रैवाहं करिष्यामि पितुरार्य्यस्य शासनम् ।। २.१०५.४१ ।।
न मया शासनं तस्य त्यक्तुं न्याय्यमरिन्दम ।
तत् त्वयापि सदा मान्यं स वै बन्धु: स न: पिता ।। २.१०५.४२ ।।
तद्वच: पितुरेवाहं सम्मतं धर्मचारिण: ।
कर्मणा पालयिष्यामि वनवासेन राघव ।। २.१०५.४३ ।।
धीर्मिकेणानृशंसेन नरेण गुरुवर्त्तिना ।
भवितव्यं नरव्याघ्र परलोकं जिगीषता ।। २.१०५.४४ ।।
आत्मानमनुतिष्ठ त्वं स्वभावेन नरर्षभ ।
निशाम्य तु शुभं वृत्तं पितुर्दशरथस्य न: ।। २.१०५.४५ ।।
इत्येवमुक्त्वा वचनं महात्मा पितुर्निदेशप्रतिपालनार्थम् ।
यवीयसं भ्रातरमर्थवच्च प्रभुर्मुहूर्ताद्विरराम राम: ।। २.१०५.४६ ।।
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमदयोध्याकाण्डे पञ्चोत्तरशततम: सर्ग: ।। १०५ ।।
