महर्षि वाल्मीकि रामायण अयोध्याकाण्ड सर्ग 106
Maharishi Valmiki Ramayan Ayodhya Kand Sarg 106
एवमुक्त्वा तु विरते रामे वचनमर्थवत् ।
ततो मन्दाकिनीतीरे रामं प्रकृतिवत्सलम् ।
उवाच भरतश्चित्रं धार्मिको धार्मिकं वच: ।। २.१०६.१ ।।
को हि स्यादीदृशो लोके यादृशस्त्वमरिन्दम ।
न त्वां प्रव्यथयेद्दु:खं प्रीतिर्वा न प्रहर्षयेत् ।। २.१०६.२ ।।
सम्मतश्चासि वृद्धानां तांश्च पृच्छसि संशयान् ।। २.१०६.३ ।।
यथा मृतस्तथा जीवन् यथा ऽसति तथा सति ।
यस्यैष बुद्धिलाभ: स्यात्परितप्येत केन स: ।। २.१०६.४ ।।
परावरज्ञो यश्च स्यात्तथा त्वं मनुजाधिप ।
स एवं व्यसनं प्राप्य न विषीदितुमर्हति ।। २.१०६.५ ।।
अमरोपम सत्त्वस्त्वं महात्मा सत्यसङ्गर: ।
सर्वज्ञ: सर्वदर्शी च बुद्धिमांश्चासि राघव ।। २.१०६.६ ।।
न त्वामेवङ्गुणैर्युक्तं प्रभवाभवकोविदम् ।
अविषह्यतमं दु:खमासादयितुमर्हति ।। २.१०६.७ ।।
प्रोषिते मयि यत्पापं मात्रा मत्कारणात्कृतम् ।
क्षुद्रया तदनिष्टं मे प्रसीदतु भवान्मम ।। २.१०६.८ ।।
धर्मबन्धेन बद्धो ऽस्मि तेनेमां नेह मातरम् ।
हन्मि तीव्रेण दण्डेन दण्डार्हां पापकारिणीम् ।। २.१०६.९ ।।
कथं दशरथाज्जात: शुद्धाभिजनकर्मण: ।
जानन् धर्ममधर्मिष्ठं कुर्य्यां कर्म जुगुप्सितम् ।। २.१०६.१० ।।
गुरु: क्रियावान् वृद्धश्च राजा प्रेत: पितेति च ।
तातं न परिगर्हेयं दैवतं चेति संसदि ।। २.१०६.११ ।।
को हि धर्मार्थयोर्हीनमीदृशं कर्म किल्बिषम् ।
स्त्रिया: प्रियं चिकीर्षु: सन् कुर्याद्धर्मज्ञ धर्मवित् ।। २.१०६.१२ ।।
अन्तकाले हि भूतानि मुह्यन्तीति पुराश्रुति: ।
राज्ञैवं कुर्वता लोके प्रत्यक्षं सा श्रुति: कृता ।। २.१०६.१३ ।।
साध्वर्थमभिसन्धाय ऺक्रोधान्मोहाच्च साहसात् ।
तातस्य यदतिक्रान्तं प्रत्याहरतु तद्भवान् ।। २.१०६.१४ ।।
पितुरपतनहेतुत्वात्तदेवापत्यत्वेन सम्मतम् ।। २.१०६.१५ ।।
तदपत्यं भवानस्तु मा भवान् दुष्कृतं पितु: ।
अभिपत्ता कृतं कर्म लोके धीरविगर्हितम् ।। २.१०६.१६ ।।
कैकेयीं मां च तातं च सुहृदो बान्धवांश्च न: ।
पौरजानपदान् सर्वांस्त्रातु सर्वमिदं भवान् ।। २.१०६.१७ ।।
क्व चारण्यं क्व च क्षात्ऺत्र क्व जटा: क्व च पालनम् ।
ईदृशं व्याहतं कर्म न भवान् कर्तुमर्हति ।। २.१०६.१८ ।।
एष हि प्रथमो धर्म: क्षत्ऺित्रयस्याभिषेचनम् ।
येन शक्यं महाप्राज्ञ प्रजानां परिपालनम् ।। २.१०६.१९ ।।
कश्च प्रत्यक्षमुत्सृज्य संशयस्थमलक्षणम् ।
आयतिस्थं चरेद्धर्मं क्षत्ऺत्रबन्धुरनिश्चितम् ।। २.१०६.२० ।।
अथ क्लेशजमेव त्वं धर्मं चरितुमिच्छसि ।
धर्मेण चतुरो वर्णान् पालयन् क्लेशमाप्नुहि ।। २.१०६.२१ ।।
चतुर्णामाश्रमाणां हि गार्हस्थ्यं श्रेष्ठमाश्रमम् ।
प्राहुर्धर्मज्ञ धर्मज्ञास्तं कथं त्यक्तुमर्हसि ।। २.१०६.२२ ।।
श्रुतेन बाल: स्थानेन जन्मना भवतो ह्यहम् ।
स कथं पालयिष्यामि भूमिं भवति तिष्ठति ।। २.१०६.२३ ।।
हीनबुद्धिगुणो बालो हीन: स्थानेन चाप्यहम् ।
भवता च विनाभूतो न वर्त्तयितुमुत्सहे ।। २.१०६.२४ ।।
इदं निखिलमव्यग्रं राज्यं पित्र्यमकण्टकम् ।
अनुशाधि स्वधर्मेण धर्मज्ञ सह बान्धवै: ।। २.१०६.२५ ।।
इहैव त्वा ऽभिषिञ्चन्तु सर्वा: प्रकृतय: सह ।
ऋत्विज: सवसिष्ठाश्च मन्त्रवन्मन्त्रकोविदा: ।। २.१०६.२६ ।।
अभिषिक्तस्त्वमस्माभिरयोध्यां पालने व्रज ।
विजित्य तरसा लोकान् मरुद्भिरिव वासव: ।। २.१०६.२७ ।।
ऋणानि त्रीण्यपाकुर्वन् दुर्हृद: साधु निर्द्दहन् ।
सुहृदस्तर्पयन् कामैस्त्वमेवात्रानुशाधि माम् ।। २.१०६.२८ ।।
अद्यार्य मुदिता: सन्तु सुहृदस्ते ऽभिषेचने ।
अद्य भीता: पलायन्तां दुर्हृदस्ते दिशो दश ।। २.१०६.२९ ।।
आक्रोशं मम मातुश्च प्रमृज्य पुरुषर्षभ ।
अद्य तत्रभवन्तं च पितरं रक्ष किल्बिषात् ।। २.१०६.३० ।।
शिरसा त्वा ऽभियाचे ऽहं कुरुष्व करुणां मयि ।
बान्धवेषु च सर्वेषु भूतेष्विव महेश्वर: ।। २.१०६.३१ ।।
अथैतत् पृष्ठत: कृत्वा वनमेव भवानित: ।
गमिष्यति गमिष्यामि भवता सार्द्धमप्यहम् ।। २.१०६.३२ ।।
तथाहि रामो भरतेन ताम्यता प्रसाद्यमान: शिरसा महीपति: ।
न चैव चक्रे गमनाय सत्त्ववान् मतिं पितुस्तद्वचने व्यवस्थित: ।। २.१०६.३३ ।।
तदद्भुतं स्थैर्यमवेक्ष्य राघवे समं जनो हर्षमवाप दु:खित: ।
न यात्ययोध्यामिति दु:खितो ऽभवत् स्थिरप्रतिज्ञत्वमवेक्ष्य हर्षित: ।। २.१०६.३४ ।।
तमृत्विजो नैगमयूथवल्लभास्तदा विंसज्ञाश्रुकलाश्च मातर: ।
तथा ब्रुवाणं भरतं प्रतुष्टुवु: प्रणम्य रामं च ययाचिरे सह ।। २.१०६.३५ ।।
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमदयोध्याकाण्डे षडुत्तरशततम: सर्ग: ।। १०६ ।।
